Psikoterapia egiten ari den euskaldun baten lekukotasuna dakar liburuak. Egun batetik bestera etxeko hizkuntza debekatu zioten Jakilearena (izen asmatua, anonimotasuna bermatzeko). Zerk eraman zaitu beregana?
Hizkuntzaren nire barne-bidaiak nau honetara ekarri -Karmelo Ayestari kendu diot hizkuntza-bidaia kontzeptua-. Arras gaztetatik dut gaia nire baitan, baina horretaz ez nintzen kontziente, harik eta TELP tailerrak aurkitu nituen arte. Haietan, ohartu bainintzen egunerokotasunean hizkuntza ez-normalizatuan bizitzeak dakartzan ondorioez, nire gorputza etengabean zeharkatzen baitute. Bertan erakutsi zizkiguten taktikei esker nire barne-muinak jabaldu zaizkit hein batean; nahiz eta, bistan dena, ez garen inondik inora egoera linguistiko eta soziolinguistiko normal eta sano batean bizi. Bidaia horretan, soziolinguistikako masterra egitea deliberatu nuen EHUn, eta bukaerako lanaren egiteko, izar guziak lerrokatu zitzaizkidan: psikoterapia egiten ari zen - bukatu berri orain- pertsona honekin behar zen unean egin bainuen topo, eta onartu egin baitzidan lan honen proposamena. Opari bat egin dit, estimatzekoa da zenbateraino zabaldu den; zenbateraino partekatu duen bere intimitaterik barnena.

Lehen aldian manera informalean kontatu zidalarik psikoterapiaren seigarren urtean aurkitu zuela bere eguneroko zailtasunak zerk ekarri eta ekartzen dizkion, zur eta lur gelditu nintzen! Zeren eta deskribatzen zizkidan sentimenduak oro hiztunok gisa batez edo bertzez ere bizitzen baititugu. Iruditu zait komunitate osoak jakin beharrekoa dela, jabetu gaitezen norbera ez dagoela bakarrik. Azpimarratu nahi dut ikerlan honek landu duena ez dela egun batetik bertzera ezarri zioten debeku hori; baizik eta trauma horrek oraingo egunean ekarri dizkion ondorio psiko-sozio-komunikatiboak zein horiek gainditzeko bide posible batzuk.

Jakilearen psikoterapeutari egindako elkarrizketak ere badu pisua
Jakin nahi nuen nola lagundu zion Jakileari traumaren jatorria atzematen. Interesgarria egiten zait komunitatetik arrunt kanpo den profesionala nola heldu den konklusio horretara. Sekulako eskarmentua duen terapeuta da, eta kasu honekin, aitortzen du, izugarri hunkirik ilki dela; hain zaio kasua bortitza egiten. Ikuspegi zientifikoa nahi nuen eta eman dit, hau ere bertze opari bat da. Kolonialismoa eta anputazioa aipatzen ditu; komunitateak pairatzen duenari definizioa eta zentzua eman dizkio. Baitezpadako abiapuntua, nahi badira aterabideak bilatu.

Jakileak lotsa, beldurra, autoestimua, erruduntasuna darabiltza ahotan etengabe.
Ederra izan da lekukotasuna biltzea, izan ere, ez da nolanahikoa; bere buruaz urteetako lana egin duen lagun batena baita. Gertatu eta gertatzen zaiona errotik ikertu du, kontatu, desmuntatu, eta berreraiki erresilientziari esker. Horregatik, pieza arras landua eskuratu dut lan honetan, gertatu zaionaz, gertatzen zaionaz gain, horrek sortu dizkion, sortzen dizkion sentimenduak garbiki analizatuak baitzituen. Puzzlea osatua ekarri dit: autoestimua, lotsa, kexa, kulpabilitatea eta beldurra. Bakoitzak bere pieza du.

Bakoitzetik amiñi baten ukaitea ez da txarra, alta, kasurako, izaki batek jasan dezakeena baino neurriz haragokoa da Jakileak bizitzen duena. Hain da hizkuntza fenomeno biszerala, non berau hunkitzen baduzu, pertsona bera ere hunkitzen duzun. Ez dut uste egunerokoan horretaz kontziente garenik. Norberaren hizkuntzan ezin biziak, sentimendu horiek direla medio, pertsonaren identitatea erauzten dio, pertsona bera deseginez.

Gizabanakotik abiatu zara konklusio orokorragoak atera ahal izateko. Zein da egin duzun diagnosia?
Hiztunaren komunitateak ez badu hatsik hartzen ahal, hiztunak ere ez. Aipatu ditugun emozio indibidualak orokorrak dira, komunitate osoan zabalduak. Izan ere, aski partekatzen ez bada ere, bakoitzak bere maneran emozio horiek sentitu ditu noiz edo noiz euskararen bidaian. Ustez eta bakarrak garen haien sentitzen, gure burua bakartzen dugu, norberak beretzako gordetzen ditu. Usu gainera, sentitu bai ,baina ez gara haien detektatzeko gai, ez baitiegu zentzurik ematen; hala, Freuden zentzuan, erreprimitu egiten ditugu. Lan honek ekar baleza paradarik min hauen soziabilizatzeko, ekarpen ederra litzateke. Norberak bere bakardadean bizitzen dituenak ikaragarriko zapalketak ekarriak dira, horregatik konklusio orokor horietara heldu naiz: Jakileak hain ongi deskribatzen dituen emozioak euskal komunitate osoak ere pairatzen ditu, anormalizatua mantentzen den hizkuntzaren komunitateko kide dien heinean. Jakileak du diagnostikatu: kolonialismoa da herri honek pairatzen duena.

Hiztunaren ongizaterako tresnak ere badakartza liburuak. Sendagarri ez bada ere, aringarri bederen, zure hitzetan
Maria Jose Azurmendik ohartarazi du duela gutxi Berriako elkarrizketan: “Bakarka bai, baina ez dago gizarte eleaniztunik mundu osoan. Normalean, estatuek hizkuntza ofizial bat izaten dute, eta bi dituztenean, ez dago haien arteko orekarik; ez dago horren eredurik munduan. Kanadan, adibidez, parte bat frankofonoa eta beste bat anglofonoa da, baina biak elebakarrak”. Hortaz, egoera soziolinguistiko anormal hau normalizatuko balitz, euskarari bere gune elebakarra emanez, hiztunek bere burua behar bezala eraikiko lukete, Txepetxen hiztun osoak sortuz.

Hala, Jakileak erakusten duen bidetik, badira bakarka landu daitezkeen taktikak, norberak bere burua babesteko eta ahal dela gozatzeko eta zentzu onean ingurukoak kutsatzeko ere: bertzeak bertze, erresilientzia; sorkuntza, autozentratzea eta portaera proaktiboari esker; baina iruditzen zait ezin dela min horiez arrunt sendatu zapalketak segitzen dueno.

Zein da lan honen azken helburua?
Hiztuna bere bakardadetik ilkitzea da haietako bat. Jalgitzea eta soziabilizatzea. Gertatzen zaionari izen bat ematea da abiapuntua; gisa hortaz, aterabidea bilatu ahal izateko. Sentitzen duena normala dela ikusi araztea. Gero eta gazteagotik hasi eta uste dut lagungarriagoa litzatekeela: euskal hiztunek ikasi eginen luketelako egoera komunikatiboei erantzun asertibo egokiak bilatzen, baztertuz konplexuak, autogorrotoa, kexa, kulpabilitatea, lotsa guziak; autoestimua eta duintasuna goratuz.